Pastoralno vs Sedentarno/ Habil vs Kabil

U kontekstu razgovora o Habilu i Kabilu/Abelu i Kainu, u arapsko-islamskoj srednjovjekovnoj literaturi na koncu konca što sam prelistao do danas oba lika se svode na jednodimenzionalno intepretiranje koje se svodi na tumačenje njihovih postupaka u smislu sukoba dobrog odanog Božijeg štovatelja i grješnoga što se ogluši o Božije upute. Ta interpretacija izrazito dominira nad višedimenzionalnom intepretacijom koja je takođe prisutna i to naročito u sufijskoj tradiciji. Da ne bude zabune, i kod tradicionalne interpretacije Teksta postoji naznaka mogućeg otvaranja priče u pravcu sukoba pastoralne vs sedentarna kulture ekonomskog ponašanja i sagledavanje kompletnog događaja u vidu parabole koja će kazati da je Kabil ubio pastoralnu nomadsku kulturu. U kontekstu Arabljana 7. vijeka, Kabil naprosto razračunava sa nomadskom kulturom Arabljana. Kao da se govorilo, Arabljani, vaša pastoralna kultura ponašanja ima svoje vrijednosti (Habilu vatra uzima žrtvu/ ali i Habil biva ubijen), ali tome je došao kraj, pa s toga se Kur'an otvara kao trgovački jezik (koji se konstituira u sedentarnom društvu) po rijeku Ibn Arebija koji uostalom i otvara priču o Habilu i Kabilu kao naočitoj paraboli.

Ibn Arebi će posegnuti za višedimenzionalizacijom likova Habila i Kabila, ali njegova interpretacija se svodi na postizanje balansa na emotivnom i racionalnom nivou. Budući da muslimanski autori ne posežu uveliko za etimologijom imena Habil/Kabil u arapskom jeziku svjesni da to nisu arapska imena, već tuđice, što se i ortografski prikazuje pisanjem dugog vokala ''I'' prije posljednjeg fonema ''L'', za osnovnim značenjem se poseže u judeo-kršćanskoj tradiciji, uostalom od tud i imena kojih nema u Kur'anu, jer tamo slovi da se priča kazuje o dva sina Adema (s tim u vezi postoji rasprava da li su oni sinovi Ademovi lično ili je to metafora za čovjeka kao sina Adema, a da je u suštini riječ o događaju između dvaju pripadnika sinova Izraelćana). Budući da se ne daje mnogo pažnje etimologiji, barem ne kod Ibn Arebija, stvara se interpretacija da je Habil simbol racia, a Kabil iluzije i imaginacije. Nasuprot njima su bile kćeri Ademove, jedna simbol racia a druga imaginacije. Naređeno im bijaše da svako oženi suprotni simbol. Kabilovo protivljenje i ubistvo Habila Ibn Arebi vidi kao čin suprotstavljanja raciu i balansu. Dakle, kod Ibn Arebija Habil je pozitivnog imena i djela, a Kabil negativnog, jer njegov čin ubistva je kako Ibn Arebi pripovijeda '' (...) izraz sprečavanja čina dosegnuća ljepote duševnog stanja i svjetlosti upute a što počiva na životu racia (...)''.

Da sumiram, Ibn Arebi stvara sliku Habila i Kabila kao suodnosa unutar svakodnevnice koji treba da stvore balans koji nastaje usljed racionalizacije (to je taj Ibn Arebijev trgovački jezik), a svaki vid preteganja za iluzijama je ubijanje kako racionalizacije tako i općeg balansa. Težnja za iluzijama i imaginacijama narušava balans kada se iluzije žele predstaviti racionalnim i ostvarivim. Tada Kabil ubija Habila i prekida se balans. To bi bila Ibn Arebijeva slikovita predstava ubistva Habila. Jednako tako se Iblis uzoholio pomislivši da je izrazito moćan i ugledan da naprosto ne postoji bilo šta što može biti njegov korektiv, pa je tako Iblis postao između ostaloga i simbol deluzije. Postoje ti momenti ljudske prirode kada se utone u deluziju i sumanutu misao da se posjeduje sveopća informisanost, pa s tim u vezi nije potrebno postojanja korektiva posredstvom komunikacije s drugima čime nastaju nesagledivo negativne posljedice. No, ajmo dalje!

Zadržimo se još uvijek na sufijskim intepretacijama. Ismail Haqqi u ''Ruh al-Bayan'' u kontekstu govora o Kabilu navodi da je Kabil pripadnik sedentarne kulture - pa potom Bogu za prinos izabire najlošiju pšenicu koju je posjedovao - budući da biva odbijen u njemu tinja zavist koja kulminira ubistvom Habila. Habil prinosi najboljeg ovna, Bog to prima, ali njegovo ubistvo je neminovno. Sedentarna agrikultura oblikuje Kabila koji vapi za posjedovanjem i štednjom - a ne baš mnogo za darivanjem -  i ta kultura posjedovanja i stvaranja omeđene teritorije značila je raskrštavanje s nomadskom pastoralnom kulturom. Još su Sumerčani izrodili božicu Nintur koja je predstavljala raskrstenje s nomadskim životom. Ismail Haqqi se zadržava na problemu zavisti više nego li što poseže za gore spomenutim. Kod Haqqija je dakle zavist koja ako se nesrazmjerno institucionalizira i da joj se prostora da tinja osobina i energija koja će putem političkih institucija stvoriti takav vid ambijenta koji će sprječavati rast sedentarnog društva, no s tim se Haqqi baš ne bavi i tu dolazimo do  nedostatka u islamskoj tradiciji a to je da nema detaljnog jasnog govora o Kabilu kao ubici pastoralne kulture iako postoji naglašavanje da osnovne razlike između Habila i Kabila jesu što je jedan bio nomad a drugi sedentarac.

Što će u judaizmu biti prepoznato kao izraziti čin nadmoći Kabila, koji će usljed pripadnosti sedentarnom društvu svršiti s Habilom rijekom ''van s mog posjeda'' i time udariti čavao pastoralnom životu i stvaranju trgovačkom narativa, pa se dobija slika čina Objave koja ima za cilj da raskrsti sa nomadskim arabljanskim životom i da postigne totalitet sedentarnog života. Al-Kašani iz šiitske tradicije napominje da je Habil bio pastoralac, a Kabil sedentarac ali ne zalazi u detaljnu obradu mogućeg sukoba na tom nivou, dok Ibn Džerir Al-Tabari navodi takođe zaleđinu Habila i Kabila s tim da spominje i razloge ponašanja Kabila. Naime, ako bi prinos kod Boga bio primljen znano je bilo da će ga vatra pojesti, pa je Kabil izabrao lošu pšenicu. Ako bude primljena ostaje mu kvalitetna u rezervi, a ako ne bude svakako mu ostaje da je dalje iskoristi. Ono o čemu Taberi ne govori je kako sedentarac Kabil vrši potpuno racionalizaciju troškova, pa čak i u svom odnosu prema Bogu. Habil ne vrši racionalizaciju, jer je pastoralac, nomad, Bog mu prihvata prinos jer je iskren i odan, ali sudba Habila je bila pregazanje od strane sedentarca. Tu je Ibn Arebi tražio balans.

U modernoj islamskoj misli s kazivanjem o Habilu i Kabilu najdalje je otišao Ali Šeriati, koji je između ostaloga crveni šizam gradio na marsksističkoj intepretaciji kazivanja o Habilu i Kabilu, što bi je li po dijalektičkom materijalizmu sa šiitskim dekoracijama dalo za reći da je Habil prva žrtva klasnog društva koje počiva na privatnom vlasništvo. Budući da je Habil bio pastoralac i da je njegov prinos Bogu bio primljen Habil je postao arhetip besklasnog društva kojeg uništava kabilovska ruka privatne svojine s kojom počinje društvo i historija klasa a crvena šiitska revolucija živi habilovskim sakralnim duhom. Što bi sv. Toma Akvinac ili poslije Luter rekao Habil je gledao onostrano a Kabil je gradio profani ovosvjetski grad. Šeriati u kardeljevskom duhu Habila pretaka u simbol besklasnog društva. Šerijatijeva interpretacija kazivanja o Habilu i Kabilu predstavlja primjer savremene težnje određenih muslimanskih intelektualaca da raskrste sa tradicijom islama kao primarno religije trgovačkog narativa, i pokušaj udešavanja islama posredstvom savremenih interpretacija odrođenih od tradicije sa socijalizmom. Poseban doprinos tome je doprinijela škola islamske teologije oslobođenja koja se naslanja na katolički teološki nauk o teologiji oslobođenja koja gaji jedan kvazimarksistički pristup interpretaciji islama.

Tradicionalno ipak kazivanje o Habilu i Kabilu počiva na težnji uspostavljanja balansa i nužnosti stalnog pravljenja kompromisa budući da ljudska bihevioralna priroda  počiva i na težnji samožrtvovanja ali i na vrloj sebičnosti što se dobro ogleda u prikazu krivulja ponude i potražnje koje se uglavnom sijeku s težnjom da na strani potražnje se kupnja povećava usljed nižih cijena a na drugoj strani ponuda opada što naravno nije uvijek slučaj ali je dobar modelni ogled ljudskog ponašanja. Istovjetno se da primijetiti na slučaju Kabila i Habila kako nastaju dvije slike različitih društvenih odnosa - pastoralnog kojeg ne mari mnogo za vremenske preferencije - i sedentarnog koje u mnogome pazi i kalkuliše šta će se zbivati u budućnosti, te kako vremenske preferencije utječu na izbore jedinke. Kabil se u mnogome brinuo šta će se dešavati sa pšenicom koja će mu ostati ukoliko bolji dio pokloni kao prinos čime je tražio svoj bijeg od kompromisa. Suština ovog kazivanja počiva na religijskoj težnji da prikaže stalne napetosti koje vladaju u ljudskim odnosima, te da sebičnost, vremenske preferencije kao i težnja za samožrtvovanjem i pripadanjem kolektivu (Habil prinosi svoj dar kao pripadnik kolektivu jedne religije a Kabil se ponaša vrlo samoindividualno) u ukupnosti čine i određuju obrise naših ponašanja koja su vrlo teško uhvatljiva za modele kojima se pokušava projektovati buduće kretanje ljudskih odluka. Zbog toga je prigodno za dane bajrama uvijek se prisjetiti kazivanja o Habilu i Kabilu koje uz mnoštvo različitih interpretacija tradicionalno je jedna priča o složenosti ljudske prirode i ponašanja koja iziskuje izgradnju vrlo kompleksnih institucija koje ne nastaju preko noći već se stalno evolutivno grade i nadograđuju.